Στην Καστοριά υπάρχει ένα χωριό που δεν το γνωρίζει πολύς κόσμος. Ένα χωριό στο οποίο χάνεις κάθε αίσθηση του χρόνου, καθώς είναι σαν να μπαίνεις σε μια χρονοκάψουλα και να ταξιδεύεις πίσω στο παρελθόν; Συγκεκριμένα στα προϊστορικά χρόνια!
Ο λόγος για το Δισπηλιό, το χωριό που ο επισκέπτης – χωρίς κανένα ίχνος υπερβολής – βιώνει μια μοναδική ιστορική εμπειρία. Κι αυτό διότι αποτελεί μια πιστή αναπαράσταση προϊστορικού οικισμού και ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία πολιτισμού στη χώρα, που μας ταξιδεύει στην Νεολιθικής Εποχή!
Ο συγκεκριμένος οικισμός που είναι και ο αρχαιότερος λιμναίος της χώρας, ανακαλύφθηκε εντελώς τυχαία, το 1932, όταν η στάθμη της λίμνης κατέβηκε και ξεπρόβαλαν στην επιφάνεια υπολείμματα πασσάλων, τα οποία παρατήρησε ο καθηγητής, Αντώνιος Κεραμόπουλος.
Το ίδιο συνέβη και λίγα χρόνια αργότερα, το 1965, όταν η στάθμη της λίμνης και πάλι κατέβηκε. Αυτή τη φορά, ωστόσο, στην επιφάνεια βγήκαν εκατοντάδες πάσσαλοι, αποκαλύπτοντας τα λείψανα ενός λιμναίου οικισμού της Νεολιθικής Εποχής, το προϊστορικό Δισπηλιό, έναν από τους παλαιότερους και πιο σημαντικούς λιμναίους οικισμούς σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Οι συστηματικές ανασκαφές ξεκίνησαν το 1992, υπό τον καθηγητή προϊστορικής αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γεώργιο Χουρμουζιάδη, και σταδιακά με το πέρασμα του χρόνου δημιουργήθηκε η σημερινή αναπαράσταση του προϊστορικού λιμναίου οικισμού, η οποία παρουσιάζει μια «ζωντανή» εικόνα της Νεολιθικής εποχής.
Σύμφωνα με τα ευρήματα των ανασκαφών ο οικισμός τοποθετείται περίπου στην έκτη χιλιετία π.Χ., κατά την διάρκεια της οποίας στην περιοχή αναπτύχθηκε ένας σπουδαίος πολιτισμός. Ανάμεσα σε αυτά και η περίφημη Πινακίδα του Δισπηλιού (ή Δίσκος του Δισπηλιού), ένα εύρημα που ο «Δημόκριτος» τοποθέτησε χρονολογικά στο 5260 π.Χ.
Στις συνολικά οκτώ καλύβες σε πραγματικό μέγεθος που έχουν δημιουργηθεί από ξύλο και πηλό, ο επισκέπτης παίρνει μια ιδέα για το πώς έμοιαζε ένα «νοικοκυριό» περίπου 7.500 χρόνια πριν, με αντικείμενα καθημερινής χρήσης αλλά και εργαλεία δίνοντας μια εικόνα για την καθημερινότητα των προϊστορικών γεωργών και ψαράδων, κυνηγών και κτηνοτρόφων.
